Specyficzne trudności w uczeniu się
Do ważniejszych problemów współczesnej szkoły należy rozpoznawanie i usuwanie przyczyn trudności szkolnych uczniów. Dysfunkcje uczenia się mogą pojawić się na różnym poziomie edukacji. Sprawiają, że uczeń nie potrafi przyswoić sobie wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania. Uczeń taki otrzymuje słabe oceny, żyje w ciągłym poczuciu krzywdy i niesprawiedliwości, ma niskie poczucie własnej wartości, gdyż nie odnosi sukcesów na miarę swoich możliwości.
Praca z uczniem z trudnościami w uczeniu się wymaga indywidualnego podejścia. Maria Grzegorzewska (polska pedagog, psycholog, twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce) uważała, że “Trzeba w każdym dziecku umieć dojrzeć jego punkt achillesowy, kojący, słaby punkt, który trzeba leczyć i jednocześnie trzeba dostrzec jego punkt archimedesowy - ten punkt oparcia, dzięki któremu można wydobyć z dziecka nieznane, a wielkie siły" (za: Akademia Librus, 2023, s.1). Te słowa klucze są dziś drogowskazem dla nauczycieli do realizowania zasady indywidualizacji w pracy z uczniami wymagającymi specjalnych zabiegów pedagogicznych. Indywidualizacja pracy, rozumiana jako adekwatny do potrzeb ucznia dobór metod i form nauczania, które pozwalają na efektywne rozpoznanie trudności i dostosowanie przebiegu lekcji, jest wobec powyższego kluczowym elementem warsztatu nauczyciela. Dzięki uwzględnieniu indywidualnych predyspozycji i zainteresowań, możliwy jest wzrost osiągnięć edukacyjnych.
Niejednokrotnie okazuje się, że przyczynami występujących u uczniów problemów edukacyjnych są specyficzne trudności w uczeniu się. Według Marty Bogdanowicz to zaburzenie jednego lub większej liczby fundamentalnych procesów psychicznych dotyczących rozumienia mowy ustnej lub pisemnej, mogących mieć związek z zaburzeniami funkcji słuchowych, myślenia, mówienia, czytania, techniki pisania, prawidłowej pisowni lub liczenia (za: Kowalska, Gluźniewicz, 2022, s.62).
Według danych z Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, w 2023 roku 16 proc. zdających egzamin ósmoklasisty miało opinię poradni pedagogiczno-psychologicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się. To oznacza, że do klas ósmych uczęszczało wówczas prawie 75,8 tys. uczniów z takimi problemami (za: Pucułek A., 2024).
Osoby te często starają się zamaskować swoje trudności z obawy przed odrzuceniem przez rówieśników, a także zmniejszeniem szansy na odniesienie sukcesów edukacyjnych. Współczesna szkoła wychodzi naprzeciw osobom z dysfunkcjami w myśl stworzenia edukacji skupionej na wspólnych założeniach i celach.
Diagnoza specyficznych trudności w nauce nie opiera się na występowaniu pojedynczego objawu, lecz grupy objawów, których pojawienie się w danym wieku budzi niepokój, są to m.in.:
Objawy specyficznych trudności występujące w wieku przedszkolnym:
|
Kategoria objawów
|
Przykład objawów
|
|
funkcje wzrokowe |
|
| funkcje słuchowo-językowe |
|
| funkcje ruchowe |
|
| lateralizacja |
|
| orientacja w schemacie ciała i przestrzeni |
|
Objawy specyficznych trudności występujące w wieku przedszkolnym:
|
Kategoria objawów
|
Przykład objawów
|
| motoryka mała |
|
| lateralizacja i koordynacja ręka-oko |
|
| zdolności pamięciowe |
|
| wady wymowy |
|
| nauka czytania i pisania |
|
| uczenie się matematyki |
|
Źródło: Bogdanowicz, 2006, s. 22; Kowaluk-Romanek, Wawer, 2017, s. 179-182
Należy jednak pamiętać, iż każde dziecko rozwija się indywidualnie, a nasilenie i specyfika trudności mogą być zróżnicowane.
Prawo oświatowe wyróżnia różne grupy uczniów wymagających dostosowania oddziaływań ze strony nauczycieli do ich możliwości rozwojowych. Są to m.in. uczniowie z opinią poradni psychologiczno-pedagogicznej z rozpoznaniem specyficznych trudności w uczeniu się, do których zaliczamy dysgrafię, dysortografię, dysleksję i dyskalkulię.
DYSGRAFIA
Dysgrafię definiuje się jako częściową bądź zupełną utratę zdolności poprawnego graficznie pisma. Objawy trudności w nauce to trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu, w przepisywaniu, w pisaniu ze słuchu, w przestawianiu szyku dyktowanych wyrazów, w zniekształcaniu graficznej strony pisma, ale także wolne tempo pisania, czy złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni.
Młodzież i dorośli mają trudności z wyrażaniem i przelewaniem myśli na papier oraz z gramatyką i składnią. Pisanie sprawia im znacznie większą trudność niż wypowiedzi. Pojawia się też duży rozdźwięk między tym, co dana osoba zapisze, a co rzeczywiście wie.
W celu poprawy funkcjonowania ucznia z dysgrafią przygotowuje się dla niego dostosowania ułatwiające mu przyswajanie wiedzy i rozwijanie umiejętności. Zaliczamy do nich nieocenianie strony graficznej pisma, uwzględnianie treści, zgodności z tematem i ogólnego pomysłu na realizację. Doceniamy i oceniamy wysiłek, tok rozumowania, nie zaś wynik końcowy pracy. W celu ułatwienia realizacji projektów wydłużamy czas lub zmniejszamy ilość materiału, tolerancyjnie oceniamy błędy, które przy dysgrafii, ale nie stwierdzonej dysortografii, będą się także pojawiały.
DYSORTOGRAFIA
Dysortografia jest specyficznym zaburzeniem polegającym na pogłębiających się problemach z pisaniem, z przyswojeniem zasad ortograficznych i gramatycznych. Objawy trudności w nauce rozpoznawane są w wielu obszarach. Są to:
- trudności w przepisywaniu, mylenie liter: b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e,
- trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność,
- nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om,
- opuszczanie drobnych elementów liter,
- gubienie liter,
- opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów,
- opuszczanie litery y,
- przestawianie liter w wyrazach,
- przestawianie szyku dyktowanych wyrazów,
- błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej,
- niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter,
- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka),
- brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.
Jeśli uczeń przejawia opisane trudności, nauczyciel może dostosować wymagania edukacyjne, aby pomóc mu w nauce. Oto kilka propozycji dostosowań:
- wydłużenie czasu pracy z tekstem: uczeń może potrzebować więcej czasu na wykonywanie zadań pisemnych - to pozwoli mu na dokładniejsze przemyślenie i poprawienie swojej pisowni;
- uwzględnianie wartości merytorycznej prac pisemnych: w ocenie prac pisemnych nauczyciel może skupić się na treści, kompozycji i argumentacji, a nie tylko na poprawności ortograficznej - to pozwoli uczniowi na wyrażanie swoich myśli, nawet jeśli ma trudności z pisownią;
- zezwolenie na korzystanie ze słownika ortograficznego: to pomoże mu w sprawdzaniu pisowni wyrazów;
- sprawdzanie znajomości zasad ortograficznych i interpunkcyjnych: nauczyciel może oceniać ucznia ustnie, sprawdzając jego znajomość zasad ortografii i interpunkcji.
DYSLEKSJA
Dysleksja rozumiana jest jako trudność w czytaniu ze zrozumieniem. Uczniowie z dysleksją mają inne problemy towarzyszące czytaniu ze zrozumieniem takie jak pisanie, zapamiętywanie, deficyt uwagi i zaburzenia koncentracji. Często występują również trudności w nauce ortografii. Dysleksja jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych i mogą dotyczyć:
- percepcji wzrokowej – objawiającej się widzeniem, ale niedostrzeganiem,
- percepcji fonologicznej – objawiającej się słyszeniem, ale nieusłyszeniem,
- integracji powyższych procesów.
Objawy trudności w nauce to charakterystyczne problemy takie jak wolne, niepewne i “wymęczone” tempo czytania, błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów, zbytnia koncentracja na technice obniżająca rozumienie czytanej treści, rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (zgadywanie), opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania, opuszczanie całego wiersza, niechęć do czytania (zwłaszcza głośnego), trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście oraz tzw. hiperleksja: czytanie płynne, w dobrym tempie, bezbłędne, jednak bez rozumienia treści.
Skutki dysleksji widoczne są na wszystkich przedmiotach: to trudności w rysowaniu jako czynności – trudności w rozplanowaniu rysunku, zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka, zmiany kierunku w rysunkach (błędny kierunek odwzorowywania), trudności w nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów – objawy takie jak w języku polskim, trudności w uczeniu się pamięciowym – tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne, trudności w nauce geografii – utrudnione czytanie mapy, niewłaściwa orientacja w stronach świata, trudności w nauce geometrii – zmiany kierunku w rysunkach geometrycznych, zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej, trudności w rozumieniu pojęć geometrycznych (utrudnione przyswajanie werbalne), trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego – błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, obniżona sprawność ruchowa, nierównomierna koncentracja uwagi, wolne tempo pracy.
DYSKALKULIA
Dyskalkulia jest to najrzadziej stwierdzana trudność w uczeniu się. Jedynie 3 do 5% uczniów ma dyskalkulię, która polega na braku zdolności matematycznych, niezbędnych do przebiegu procesu myślenia matematycznego. Jeżeli uczeń rozwiązuje zadania z pomocą nauczyciela, ale dzięki własnemu wysiłkowi intelektualnemu, to nie mówimy o dyskalkulii.
Do specyficznych objawów dyskalkulii zalicza się: trudności z określeniem liczby obiektów, nazywanie cyfr i numerów, zaburzenia związane z odczytywaniem znaków matematycznych, zapisywaniem symboli matematycznych, wykonywaniem operacji matematycznych, dokonywanie obliczeń pamięciowych, posługiwanie się kalkulatorem. Pojawiają się trudności z uszeregowaniem obiektów wg kolejności rosnącej lub malejącej, problemy ze wskazywaniem, który z obiektów jest mniejszy, większy, a które obiekty są tej samej wielkości.
Uczeń z dyskalkulią powinien unikać pracy w zawodach technicznych, związanych z systemem znaków. Uczniowi na lekcjach pomagamy, stosując system obrazkowy powiązany z kolorami, pozwalamy na korzystanie z liczydła, kalkulatora. Obniżamy wymagania do niezbędnego minimum, ograniczając się do treści niezbędnych i ważnych w życiu praktycznym.
Techni Schools jest szkołą, która dba o swoją elastyczność, by sprostać wymaganiom i możliwościom każdego ucznia, równocześnie rozwijając jego wiedzę i kompetencje społeczne. Dostosowujemy swój system kształcenia do ucznia, jego możliwości i ograniczeń, a nie jedynie do wymagań i potrzeb szkoły.
Nasi uczniowie mają możliwość uczestniczenia w:
- indywidualnych spotkaniach z psychologiem,
- zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych,
- konsultacjach z języka polskiego,
- konsultacjach z matematyki,
- zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych,
W placówkach Techni Schools stawiamy na indywidualizację nauczania. Oznacza to, że dostosowujemy wymagania edukacyjne i sposób oceniania zarówno podczas zajęć lekcyjnych, jak i egzaminów zewnętrznych do potrzeb i możliwości każdego ucznia. Stawiamy na budowanie zespołu nauczycieli, którzy nie tylko posiadają fachową wiedzę, ale również potrafią ją przekazywać w sposób jasny i angażujący. Dbamy o to, by każdy uczeń czuł się w szkole komfortowo i bezpiecznie, aby móc swobodnie wyrażać swoje opinie i zadawać pytania. Taki klimat sprzyja efektywnej nauce i pozwala uczniom na rozwijanie swoich talentów i umiejętności.
Dzięki działalności zespołu psychologiczno-pedagogicznego w naszej szkole i współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, mamy możliwości rozpoznania indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów, szybkiego reagowania na przejawiane przez uczniów trudności i stworzenia dostosowań wymagań edukacyjnych dla każdego ucznia, u którego rozpoznano wystąpienie specyficznych trudności w uczeniu się. Poprzez nasze działania stwarzamy środowisko przyjazne osiągnięciu lepszych wyników w nauce.
Celem Techni Schools jest stworzenie warunków, w których każdy uczeń ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się może osiągnąć swój pełny potencjał edukacyjny i społeczno-emocjonalny. Wierzymy, że nauka powinna być przyjemnością i przynosić satysfakcję, dlatego staramy się, aby każdy dzień w szkole był dla naszych uczniów inspirującym i wartościowym doświadczeniem.
Bibliografia:
- Akademia Librus [artykuł 01.02.2023] Praca z uczniem z uczniem ze SPE - rozpoznawanie potrzeb i możliwości.
- Bogdanowicz K. M. (2011) Dysleksja a nauczanie języków obcych.
- Bogdanowicz, M. (2006). Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. W: G. Krasowicz-Kupis (red.), Dysleksja rozwojowa. Perspektywa psychologiczna (s. 7–34). Gdańsk: Harmonia.
- Czarnocka M. (2019) Udzielanie i udokumentowanie pomocy psychologiczno – pedagogicznej w szkole i przedszkolu. Warszawa.
- Gruszczyk-Kolczyńska E. (2013) Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki : przyczyny, diagnoza, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze.Warszawa.
- Grzegorzewska M. (1961) Listy do młodego nauczyciela, cykl III. Warszawa.
- Kowalska G., Gluźniewicz J. (2022), Dziecko z dysleksją w szkole. “Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika”, 61-70.
- Kowaluk-Romanek M., Wawer R., (2017), Procesy wzrokowe u osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. “Edukacja – Technika – Informatyka” 4, 176-183.
- Pucułek A. (2024), Epidemia dysleksji. Jedna czwarta maturzystów ma stwierdzone trudności w nauce, www.wiadomosci.radiozet.pl/artykuł [dostęp: 04.05.2024].
- Trojan E. (2012) Specyficzne problemy w uczeniu się matematyki. “Wszystko dla Szkoły” 9, 22-23.
- Zakrzewska I. (2017) 100 i więcej pomysłów jak pomóc dziecku z dysleksją. Gdańsk.